Kayseri’de 99 yıl önce bugün dönemin Başbakanı İsmet İnönü tarafından temelleri atılan uçak fabrikasının Kayseri Uçak Fabrikası ya da ilk kuruluş adıyla TOMTAŞ, 1926 yılında Kayseri'de kurulmuş Türkiye'nin ilk uçak fabrikasıdır. Fabrika 1928 yılında çeşitli nedenlerle kapanmış, 1931 yılında tekrar açılmış, 1942 sonrasında çeşitli nedenlerle üretim durmuştu. Cumhuriyetin ilk yıllarında ülkenin her yerinde yeni atılımlar yapılırken dönemin Başbakanı İsmet İnönü tarafından Uçak Fabrikası’nın ilk temelleri Kayseri’de atılmıştı. Yıllarca tartışma konusu olan ve açılması ve kapanma nedenleriyle siyasette de gündem olan fabrikanın hikâyesine baştan sona sizler için derledik…
1926'da Uçak Fabrikası Açıldı
1926 yılında açılan Kayseri Uçak Fabrikası, Türkiye'nin ilk uçak üretimi girişimlerinden biri olarak tarih sahnesinde yer aldı. Almanya'nın Junkers firmasıyla başlayan süreç, ekonomik zorluklar ve teknik eksiklikler nedeniyle kesintiye uğradı. Ancak, 1931 yılında yeniden açılan fabrika, Türk havacılık sanayinin gelişiminde önemli bir rol oynadı. Kayseri, Türk havacılık sanayinin temellerinin atıldığı yerlerden biri olarak tarihe geçmiştir. 1926 yılında açılan Kayseri Uçak Fabrikası, 1926 yılı sonbaharında uçak tamiri yapabilir hale gelmesi, 1927’de ise uçak üretimine başlaması planlanmıştı. Ancak, açılışı 6 Ekim 1926’da gerçekleşen fabrika, ekonomik zorluklar ve yönetimsel sorunlar nedeniyle beklenen başarıyı yakalayamamıştır.
Fabrika 3 Mayıs 1928’de kapatıldı
Alman Junkers firması ile yapılan anlaşma, 3.360.000 Türk Lirası sermaye ile kurulan "Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi" çerçevesinde gerçekleştirilmişti. İlk aşamada, Almanya’dan gelen mühendisler ve Türk işçilerle uçak bakım-onarım faaliyetlerine başlanmış, Türk Hava Kuvvetleri'nin envanterindeki uçakların onarımları gerçekleştirilmiştir. Ancak, 1928 yılına gelindiğinde, Junkers’in ekonomik sıkıntıları ve Türk Hükümeti ile yaşanan anlaşmazlıklar sonucunda sözleşme feshedilmiştir. Bu durum, fabrikanın üretim yapamamasına ve 3 Mayıs 1928’de kapatılmasına yol açmıştır. Türk Tayyare Cemiyeti’ne devredilen tesis, 1931 yılında Milli Savunma Bakanlığı tarafından tekrar faaliyete geçirilmiştir.
Nuri Demirağ'ın Çabalarıyla Katkıda Bulundu
1930’lu yıllarda Kayseri Uçak Fabrikası, Türkkuşu, Gotha 145 ve PZL P.24 gibi çeşitli uçak modellerinin üretiminde önemli bir rol oynarken sürecin dış faktörlerden etkilenmesi, teknik eksiklikler ve yan sanayinin gelişmemesi, havacılık projelerinin ilerlemesini olumsuz anlamda etkiledi. Cumhuriyetin ilk uçak üretim girişimi olan Kayseri Uçak Fabrikası, Nuri Demirağ gibi öncü isimlerin çabalarıyla Türk havacılık sanayinin gelişiminde önemli çabaları oldu. Ancak çeşitli zorluklarla karşılaşarak tarih sahnesinde önemli bir ders vermiştir. Bu süreçte Türkiye’nin havacılık alanındaki bağımsızlık hedefinin ve sanayileşme çabalarının bir parçası olarak görüldü. Daha sonra 1950'de fabrika yapısı 'Kayseri Hava İkmal ve Bakım Merkezi' olarak kullanıldı.
Türkiye Havacılıkta Tarih Yazıyor
Günümüzde Kayseri’de Sivil Havacılık ve Uzay Bilimleri Lisesi ile önemli adımlar atılırken Türkiye Savunma Sanayisinde ise önemli adımlar atıldı. TSK'nın ihtiyacı olan İHA'ların ithal edilmesine paralel olarak, yerli İHA üretebilmek için adımlar atılmaya başlanmıştır. Türk Havacılık ve Uzay Sanayii tarafından Turna-Keklik, Pelikan-Martı, Öncü,Şimşek,ANKA ve Aksungur insansız hava araçları üretilmiştir. üretimleri yapılarak dünyadaki teknolojik gelişmeleri yakından takip eden ülke haline geldi.
