Türk halıcılığının kökeni Orta Asya’ya dayanmaktadır. Halı kelimesi eski Türkçede ‘Kalı’ ve ‘Kalıng’ olarak kullanılmaktadır. Halının Orta Asya’dan Anadolu’ya, özellikle Selçuklular döneminde taşındığı yapılan çalışmalarla desteklenmektedir. Halıcılık, Türk kültürünün bir parçası haline gelmiş ve göçebe hayat tarzından dolayı gidilen her yere taşınarak geleneksel bir sanat dalı olarak varlığını sürdürmeye devam etmiştir.
Santimetrekarede 25 düğüm bulunur
Bünyan ilçesine özgü olan ve ilçenin adıyla anılan Bünyan el halısı, Kayseri’nin en değerli kültürel miraslardan biridir. Bölge halkının geçmişten bugüne halıcılıkla uğraştığı ve hatta geçim kaynağı olarak halı dokudukları bilinir. Her evde halı tezgâhı bulunur ve kız çocukları küçük yaşlardan itibaren halı dokumayı öğrenmeye başlar. Evdeki bu tezgâhlar germe olarak adlandırılan tezgâh türündendir. 6 metrekarelik bir Bünyan halısı yaklaşık bir ay içinde dokunur. Santimetrekarede ‘Türk Düğümü’ olarak adlandırılan 25 düğüm atılır. Halı, Mancester tipi halıdır.
Kendine has özellikleri vardır
Bünyan halısı, el işçiliği ve yapımında kullanılan ürünlerin doğal malzeme oluşuyla dikkat çeker. Bünyan halısının hammaddesi yün ipliklerden oluşur. Uşak’tan özel olarak getirilen bu ipler geleneksel kök boyalar ile renklendirilir. Ancak teknolojik gelişmeler nedeniyle kök boya yöntemi yerini sentetik boyalara bırakmıştır. Bir diğer karakteristik özelliği ise açık ton renklerin uyumlu şekilde kullanılarak kendine özgü desenlerinin olmasıdır. Halıda beyaz, kırmızı, siyah, gri, mavi, yeşil ve mor gibi renkler yoğun olarak kullanılır. Gördes düğümüyle dokunan halının çözgüsü pamuk ipliğidir.
Halılar desenlerine göre adlandırılır
Bünyan el halısının kendine has desenleri ve motifleri vardır. Genellikle geometrik desenler ve çiçek motifleriyle dokunan bu halılar aynı zamanda Anadolu’nun geleneksel sanatını da yansıtır. Motiflere göre halılar adlarını alır. İnce çiçek motifli halılara ‘Empirme’, iri çiçekli halılara ise ‘Bademli’ ve ‘Farahan’ isimleri verilmiştir. Geometrik desenli halılar ise ‘Kazan’, ‘Şirvan’, ‘Buhara’ ve ‘Lâdik’ olarak adlandırılmıştır. Gözekli denilen motifler ise ‘Kazan’, ‘Lalezar’ ve ‘Hayali Üzüm’ gibi isimler almıştır.
Bünyan el halısı değerini korumaya devam ediyor
Tarihi kayıtlara göre Bünyan halısının ilk örnekleri 400 yıl öncesine dayanmaktadır. Özellikle 20. yüzyılın başlarında Kayseri ve çevresinde büyük bir halı üretim sektörü oluşmuş, bölgenin büyük çoğunluğu geçim kaynağı olarak halı dokumaya başlamıştır. 1915 yılında bölgede 25 bine yakın dokuma tezgâhı bulunurken, bu sayı 1960’lı yıllarda 20 bine kadar gerilemiştir. Zamanla fabrikasyon halılar, geleneksel el dokuma halılarının pazar payını azaltmıştır. Buna rağmen Bünyan halıları, doğal yapısı ve el işçiliği ile halen tercih edilen bir sanat eseri olarak yaşamaya devam etmektedir. 14 Kasım 1997 yılında coğrafi işaret almıştır.
