Cumhuriyet Dönemi sanayi hareketinin önemli simgelerinden biri olan Sümerbank Bez Fabrikası, Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı kapsamında Sovyetler Birliği Hükümeti ile 20 yılda geri ödemeli 8 milyon dolarlık kredi anlaşması yapılarak Kayseri’de kuruldu. Fabrikanın kuruluş öncesi 12 Ağustos 1932’de ekonomi uzmanı Profesör Orlaf ve tekstilcilerde oluşan bir ekip Türkiye’ye gelerek fabrikanın kurulacağı alanı gezdi. Fabrikanın kurulacağı alan ile ilgili gerekli özellikler tespit edildikten sonra Türk ve Sovyet Bilim Heyeti Kayseri Dokuma Fabrikası projesini hazırlamaya başladı.
Fabrika müdürlüğüne Reşat Bey atandı. Feshane Müdürü Şevket Turgut, Sanayi Dairesi temsilcisi Kâmil İbrahim Bey ve fabrikada çalışacak olan stajyerler Mart 1933’te Rusya’ya gönderildi. Fabrikanın işleyişi hakkında Sovyetler Birliği’nde Türk Sanayi Heyeti incelemelerde bulundu. Yapılan incelemelerden sonra Kayseri Dokuma Fabrikası’nın temelinin atılması kararlaştırıldı. 20 Mayıs 1934’te dönemin Başbakanı İsmet İnönü’nün Kayseri’ye teşrif etmesi ile birlikte fabrikanın temeli atıldı. Başbakan İnönü, fabrikanın temel atma töreninde memleketin dokuma ihtiyacının bu fabrika sayesinde tamamen karşılanmış olacağını belirtti.
Güneş ışığını doğrudan almıyor
Kayseri’de kurulan fabrikanın en önemli özelliği güneş ışığını doğrudan almamasıdır. Şet yöntemiyle inşa edilen fabrikanın pencereleri ise kuzey yöndedir. 1935 yılında fabrikanın büyük bir çoğunluğu tamamlanmış ve makineler yerleştirilmeye başlandı. Akabinde 16 Eylül 1935 tarihinde kombina hâlindeki Kayseri Dokuma Fabrikası’nın resmen açılması kararlaştırıldı.
Pek çok alanda faaliyet gösteren bir fabrika
Kayseri Dokuma fabrikası enerji ihtiyacını kendisi karşılamakla kalmayıp Kayseri’nin aydınlatılmasını da sağlıyordu. 17 çeşit kumaş dokunabilen fabrikada, harman dairesi, hallaç dairesi, tarak dairesi, cer makineleri, kaba fitil makineleri, orta fitil makineleri, bükme makineleri ve dokuma kısımları yer alıyordu. Fabrika yalnızca bunlarla kalmayıp aynı zamanda eğitim, sağlık ve kültürel faaliyetlerde de rol alıyordu. Okuma-yazma, meslek edindirme gibi alanlarda eğitim veriliyordu. Fabrika içerisinde çalıştırılmak üzere kendi işçisini kendisi yetiştiriyordu. Bu uygulamada Türkiye’de ilk olmakla birlikte 1941 yılından itibaren fabrika işçi ihtiyacını kendi bünyesinden karşıladı.
Eğitim hayatı kadar sağlık konusu da fabrikada önem verilen konulardan biriydi. Bu kapsamda fabrika içerisinde hastane binası da inşa edildi. İşçi sağlığını korumak adına zehirlenmeleri azaltmak için günlük süt verilirken fabrika çevresindeki bataklıklar da bulaşıcı hastalıklara karşı kurutuldu. Fabrikada çalışan işçilerin beden sağlıkları da düşünüldüğü için yine fabrika çevresine spor alanları kuruldu. Hatta çalışanlardan oluşan bir futbol takımı da oluşturuldu.
Fabrika işçilerinin en temel hakkı olan barınma sorunu da çözüldü. Fabrika sahası içerisine geniş çapta lojmanlar inşa edildi. Genel olarak betonarme şeklinde inşa edilen bu lojmanlarda taş ana malzeme olarak kullanıldı. Bu özelliğiyle lojmanlar dönemine model oldu.
Faaliyete geçen Kayseri Dokuma Fabrikası ülke ekonomisine katkı sağlarken Kayseri ve çevre illerde de istihdam yarattı. Böylece önemli bir geçim kaynağı hâline gelerek işsizliği önemli oranda düşürdü. Mustafa Kemal Atatürk’ün önemli projelerinden biri sayılan bu fabrika 2002 yılında teknolojisinin eskimesi ve çevreye zarar vermesi sebebiyle kapatıldı. 2013 yılında Abdullah Gül Üniversitesi’ne devredilen fabrika, kampüs olarak kullanılıyor.
